Dzieje budynku wielickiej, słynnej JEDYNKI związane są z historią Szkoły Żeńskiej, która funkcjonowała w mieście od XIX wieku. Najstarszy zapis dotyczący tej szkoły pochodzi z 1871 roku. Na jego podstawie dowiadujemy się, że uczęszczały do niej 232 uczennice, a 94 z nich to córki robotników i urzędników salinarnych. Kiedy w 1877 roku spłonął budynek Szkoły Żeńskiej, postanowiono ją przenieść do lokalu Szkoły Pospolitej Męskiej. Dwa lata później burmistrz Wieliczki zwrócił się z prośbą do Zarządu Salinarnego o udzielenie subwencji dla wielickich szkół, a szczególnie dla Szkoły Żeńskiej.

 

 

Na Zadorach ma powstać nowy budynek dla Szkoły Żeńskiej. Aby zrealizować plany związane z budową szkoły, burmistrz F. Aywas wraz z budowniczym miejskim Janem Hojarczykiem odbył podróż do Włoch, zamierzając tam zapoznać się z nowoczesną architekturą szkolną. Modernistyczny budynek oddano do użytku Szkole Żeńskiej im. Królowej Jadwigi w 1914 roku. Przedmiotami nauczania w szkole były: religia, czytanie, pisanie, język polski, język niemiecki, rachunki, śpiew, roboty ręczne. Oceniano też zachowanie i pilność.

Po odzyskaniu niepodległości przez państwo polskie w 1918 roku w okazałym budynku szkoły znalazły pomieszczenie dwie siedmioklasowe szkoły powszechne żeńskie nr 3 i nr 4.

W 1920 roku powstało Prywatne Seminarium Nauczycielskie Żeńskie Towarzystwa Szkoły Ludowej i mieściło się również w budynku na Zadorach. Jego twórcą i dyrektorem był Adam Pichór. Funkcjonowało ono do 1932 roku, kiedy nowa reforma szkolna zniosła seminaria nauczycielskie, a wprowadziła licea pedagogiczne.

 

 

 

 

 

Do budynku szkoły w 1923 roku przeniesiono na pewien czas Gimnazjum Realne Żeńskie. Latem 1939 roku wielickie szkoły były przygotowane do podjęcia nauki w dniu 1 września. Jednak wybuch wojny spowodował, że odwołano rozpoczęcie roku szkolnego na czas nieokreślony. W szkole na Zadorach zorganizowano prowizoryczny szpital dla rannych żołnierzy. Od 1941 roku w szkole kwaterowała jednostka artylerii przeciwlotniczej, a w baraku obok szkoły urządzono warsztaty reperacyjne i stację benzynową.

 

 

Wieliczkę wyzwolono po 1963 dniach okupacji. W wyniku kilkudniowych bombardowań, w ostatnich dniach przed wyzwoleniem, wiele budynków w mieście zostało zniszczonych, w tym szkoła na Zadorach. Dnia 14.04.1945 roku powołano Komisję Miejskiej Rady Narodowej oraz doraźny zespół, który miał oszacować zniszczenia w Szkole Żeńskiej. Na czele zespołu stanął Józef Jedynak. Inwentarz szkół był prawie całkowicie zdewastowany. Dzięki pomocy Żupy i wysiłkowi rodziców budynki szkół doprowadzono do stanu używalności. Wznowiły więc działalność cztery przedwojenne szkoły powszechne, w tym dwie żeńskie: im. Królowej Jadwigi i im. św. Kingi. Budynek szkół na Zadorach nie był jeszcze odbudowany. Pracowano w bardzo trudnych warunkach. Zarząd Miejski informował, że: „300 dzieci uczy się od wczesnych godzin rannych do późnych godzin wieczornych w jednym starymi ciasnym budynku zaledwie po dwie godziny dziennie”.

 

 

W 1946 roku zakończono remont w uszkodzonym skrzydle szkoły, lecz brak węgla i ostra zima spowodowały, że zredukowano liczbę dni nauki do 185. Do szkoły kupiono sprzęt i pomoce naukowe. Było to możliwe dzięki składkom rodziców, dotacjom: kopalni, samorządu oraz kuratorium. W późniejszych latach, dzięki opiece Towarzystwa Przyjaciół Dzieci warunki pracy w szkole uległy znacznej poprawie. Dnia 2.09.1968 roku na podstawie Uchwały Miejskiej Rady Narodowej, która odbyła się dla uczczenia 600-lecia ustanowienia Statutu Żup Solnych, Szkole Podstawowej nr 1 na Zadorach nadano imię Kazimierza Wielkiego. Dyrektorem szkoły został Mieczysław Cieślik. We wrześniu 1973 roku nastąpiła reorganizacja szkolnictwa podstawowego w całej Polsce. Otworzono wówczas Zbiorczą Szkołę Gminną, której dyrektorem został mgr Wiesław Topornicki. Zadaniem szkoły było przejęcie dzieci z klas V-VIII uczęszczających do szkół wiejskich z okolicy Wieliczki zapewnienie im jak najlepszych warunków nauczania. Zorganizowano wiele kół zainteresowań i konkursów, dzięki którym, młodzież rozwijała swe umiejętności i odnosiła sukcesy, zajmując czołowe miejsca w konkurencjach międzyszkolnych.

Przez następne lata szkoła była świadkiem wielu niezwykłych wydarzeń. W 1973r. kręcono tu zdjęcia do filmu „Broda”, reżyserowanego przez Andrzeja Konica. Gośćmi szkoły byli m. in.: pisarka Halina Rudnicka, aktorzy Teatru Starego: Jerzy Bińczycki, Jerzy Federowicz, piłkarz Adam Musiał, kombatant II wojny światowej – Jan Kurek oraz delegacje z różnych krajów Europy i świata (Wietnamu, Konga, Czechosłowacji). W 1991r. nastąpiła zmiana Zbiorczej Szkoły Gminnej w Samorządową Szkołę Podstawową Nr 1 w Wieliczce. Dyrektorem placówki został mgr Stanisław Gąsienica.

 

 

W 1999r. nastąpiła likwidacja Samorządowej Szkoły Podstawowej Nr 1 w Wieliczce. Było to związane z reformą oświaty, która wprowadziła w życie istnienie gimnazjów. Ówczesne władze miasta podjęły decyzję, że właśnie w budynku Na Zadorach powstanie Gimnazjum Nr 1 – jedyne w Wieliczce. Tworzenie tego nowego rodzaju szkoły powierzono mgr Bogusławowi Borowskiemu. Pierwszy rok szkolny istnienia gimnazjum był bardzo trudny. M.in. dlatego, że budynek stał się miejscem, w którym zajęcia miała młodzież z trzech szkół: wielickiego gimnazjum, Gimnazjum w Koźmicach Wielkich (wówczas jeszcze kończono budowę budynku tej szkoły), Samorządowej Szkoły Podstawowej Nr.2 (kilka oddziałów klas 8). Lekcje rozpoczynały się o godzinie 7:10, a kończyły o 18:25… Wkrótce nastąpiła też zmiana nazwy szkoły na, po prostu, Gimnazjum im. Kazimierza Wielkiego w Wieliczce. W 2005r. rozpoczęto rozbudowę budynku powiększając go o salę gimnastyczną.

 

 

Przedsięwzięcie to zakończono w 2007r. W tym roku nastąpiła też zmiana na stanowisku dyrektora szkoły, którym została mgr Ilona Dziuba. W 2008r. w budynku zlikwidowane zostały bariery architektoniczne z udziałem środków finansowych Gminy Wieliczka i PFRON-u. W latach późniejszych było wykonanych również wiele innych inwestycji modernizujących budynek szkoły. Gimnazjum w Wieliczce prowadziło oddziały integracyjne z szeroką ofertą zajęć specjalistycznych (np. surdopedagogika, tyflopedagogika, logopedia, biofeedback, itd.). Nauczane były następujące języki obce: angielski, niemiecki (istniały też oddziały DSD1, dwa razy uzyskały one tytuł najlepszej klasy w Polsce południowej), rosyjski, hiszpański. Od roku szkolnego 2015/16 działał oddział sportowy (piłka nożna we współpracy z klubem sportowym KS GÓRNIK w Wieliczce) i oddział matematyczno-przyrodniczy. Szkoła mogła poszczycić się bardzo wysokimi wynikami ewaluacji zewnętrznej (A, A, B, B) – więcej zobacz tutaj… . Gimnazjum w Wieliczce prowadziło liczne młodzieżowe wymiany zagraniczne z niemieckimi szkołami z okręgu monachijskiego – np. Neubiberg i we Frankfurcie nad Menem. W ramach projektów LLP Comenius współpracowaliśmy ze szkołami w Szkocji, Hiszpanii, Niemczech, Rumunii i we Włoszech. Młodzież odwiedziła wiele krajów europejskich podążając polskimi śladami (Anglia, Francja, Włochy, Hiszpania, Holandia, Belgia, Niemcy, Litwa, Białoruś, Ukraina). Jednym z najważniejszych Miejsc, w którym byliśmy był Katyń i Ponary… Gimnazjaliści uzyskiwali świetne wyniki egzaminu, zwyciężali w wielu konkursach artystycznych i przedmiotowych oraz zawodach sportowych. Lista tych zwycięstw była bardzo długa…

W 2016r. zapowiedziano nową reformę oświaty polegającą na likwidacji gimnazjów. 30 marca 2017r. Uchwałą Rady Miejskiej w Wieliczce wielickie gimnazjum zostało przekształcone w Szkołę Podstawową nr 1 w Wieliczce. Szkoła ta imię, i dyrektora, odziedziczyła po likwidowanym gimnazjum zgodnie z ustawą oraz jednym z rozporządzeń Ministra Edukacji Narodowej. I tak historia znów zatoczyła symboliczne koło – wróciła do wielickiej oświaty słynna „JEDYNKA”, czyli Szkoła Podstawowa nr 1 im. Kazimierza Wielkiego w Wieliczce.

Rok szkolny 2017/2018 to rok, gdy obok siebie pracowały oddziały gimnazjalne i podstawowe. W kolejnym roku szkolnym szkoła została rozszerzona o oddziały przedszkolne. Jeden z nich mieści się w świetlicy środowiskowej w Bogucicach. Rok szkolny 2018/2019 przyniósł znów szkole ogromne sukcesy. M.in. ósmoklasiści genialnie napisali egzamin uzyskując „wyniki marzenie”, czyli same 9 ze wszystkich przedmiotów (jest to najwyższy możliwy stanin, a jest ich od 1 do 9). Dodatkowo szkoła mogła się wieloma laureatami i finalistami, nie tylko wojewódzkich, ale również ogólnopolskich konkursów przedmiotowych… Znów oddział 8 DSD1 uzyskał tytuł najlepszej takiej klasy w obszarze trzech województw… Wielicka „JEDYNKA” rozpoczęła też realizację prestiżowego programu CRS2 (Całościowy Rozwój Szkoły etap 2) prowadzonego przez warszawskie CEO. Naszym celem jest uzyskanie zaszczytnego statusu „Szkoły uczącej się”. Dodatkowo w czerwcu, lipcu i sierpniu 2019r. budynek szkoły został wreszcie gruntownie wyremontowany. Szkoła wygląda obecnie przepięknie – nieprawdaż?

 

 

Rok szkolny 2019/2020 przynosi kolejną zmianę – od 1 września 2020r. dyrektorem szkoły zostaje mgr Lucjan Rówiński.

Literatura:

  • W. Gawroński: Zarys dziejów szkolnictwa w Wieliczce i okolicy w dobie autonomii galicyjskiej (1867 1918), W: Studia materiały do dziejów Żup Solnych w Polsce, t. XIV, Wieliczka 1979, s. 161
  • St. Gawęda: Wieliczka pod rządami austriackimi (1772-1918), W: Wieliczka. Dzieje miasta (do roku 1980), Kraków 1990, s.215 3.
  • A. Gaczoł: Zabytki sztuki w Wieliczce , W: Wieliczka. Dzieje miasta (do roku 1980), Kraków 1990, s. 353
  • W. Gawroński: Zarys dziejów szkolnictwa w Wieliczce i okolicy w dobie autonomii galicyjskiej (1867 – 1918), W: Źródła i materiały do dziejów Żup Solnych w Polsce, t.XIV, Wieliczka 1979, s. 163
  • St. Gawęda: Wieliczka w czasach II Rzeczypospolitej 1918 1939 W: Wieliczka. Dzieje miasta (do roku 1980), Kraków 1990, s. 244
  • St. Gawęda: Wieliczko pod okupacją niemiecką, W: Wieliczka. Dzieje miasta (do roku 1980), Kraków 1990, s. 253
  • Cz. Brzoza: Wieliczka w latach 1945-1980, W: Wieliczka. Dzieje miasta (do roku 1980), Kraków, 1990, s. 292
  • Tamże, s. 319
  • J. Klimczyk: Rozwój instytucji kulturalnych w Wieliczce w ćwierćwieczu PRL, W: Jubileusz Stulecia 1872-1972, Towarzystwo Śpiewacze Lutnia, Wieliczka 1972, s. 176